Koronavirüs aşılarının dağıtımı da üretimi kadar zor olacak.

BioNTech ile Pfizer’in geliştirdiği aşı tüm dünya için umut oldu. Ancak aşıyı taşımak ve saklayabilmek için, uygulama anına kadar eksi 70 derecede muhafaza etmek de önemli.

Anna NAGURNEY

Aşılar, pazarda satılan taze balıklar gibi bozulmaya meyilli ürünler. Bu nedenle, soğuk ortamda saklanmaları gerekiyor. Moderna ve Pfizer tarafından üretilenler gibi Kovid-19 aşılarının büyük çoğunluğu, RNA tabanlı aşılar olarak üretiliyor. Bu aşılar çok ısınır veya soğurlarsa bozulurlar. Peki şirketler ve halk sağlığı ile sorumlu kurumlar bu aşıyı insanlara nasıl ulaştıracak?

Bunun cevabı şu terimle açıklanıyor: “Soğuk zincir”. Aşı soğuk zinciri, aşının uygulanacağı ana kadar olan süreçte aşıyı gerekli olan sıcaklıklarda tutan tedarik zinciri olarak bilinir.

Günün sonunda, ABD ölçeğinde milyonlar, dünya ölçeğinde milyarlarca insan bir koronavirüs aşısına, potansiyel olarak da iki doz aşıya ihtiyaç duyacak. Bu toplu aşılama çabası, eşi benzeri görülmemiş boyutta ve karmaşıklıkta bir aşı soğuk zincirini zorunlu kılacak. Var olan aşı soğuk zinciri, gereklilikleri karşılayacak durumda değil ve bu zinciri genişletmek kesinlikle kolay olmayacak.

SOĞUK ZİNCİR İLE ALAKALI HER SORUN AŞILARIN BOŞA HARCANMASI DEMEK

Geleneksel aşılar genellikle 2ºC ila 8ºC arasında saklanır fakat önde gelen Kovid-19 aşılarının bir kısmının çok daha düşük sıcaklıklarda saklanması gerekiyor. Moderna tarafından üretilen aşının -20ºC’de saklanması gerekirken Pfizer tarafından üretilen aşı adayının ise -70ºC’de bekletilmesi gerekiyor. Bu sıcaklıklar, muhafaza işlemlerinde elde edilmesi zor dereceler.

2019’da yapılan bir araştırmaya göre, dünyadaki aşıların yüzde 25’inin varacakları yere ulaşamadan bozulduğu tahmin ediliyor. Eğer bir aşı, belirtilen sıcaklık aralığının dışında muhafaza edilmiş ve bu durum tespit edilmişse zaman geçmeden aşının imhası sağlanır. Ender bir şekilde bu konuda hatalar yaşanabilir ve bozuk aşılar gözden kaçabilir. Yine yapılan araştırmalara göre, bozulmuş aşıların gözle görünür bir etkisinin olmayacağı fakat hastalığa karşı olan korumasının düşeceği ve aşı olmuş hastanın bir daha aşılanması gerekebileceği ifade ediliyor.

Sıcaklık hatalarının büyük çoğunluğu soğuk zincirdeki uygunsuz nakliye süreçlerinden kaynaklanıyor. Bahsedilen durumdan ötürü dünya genelinde yıllık olarak 34.1 milyar dolara denk düşecek bir kaybın olduğu tahmin ediliyor. Fakat bu veri, yüksek kaliteli aşıların gereken zamanda teslim edilmemesinden dolayı zamanında önlenebilecek hastalıkların fiziksel ve maddi maliyetini hesaba katmıyor.

Bir operasyon yönetimi uzmanı olarak, ilaç sektöründe bozulmaya meyilli ürünlerin tedarik zincirlerini ve bu ürünlerin kalitesi arasındaki bağı inceliyorum. Pandeminin üstesinden gelmek için gereken milyarlarca aşıyı hesaba kattığımızda, aşı bozulma oranının fazla olması büyük bir parasal kayba ve aşı çalışmalarının gecikmesine neden olacak. Bu durum da ölümlere ve küresel bir kapanmaya sebebiyet verebilir.

Soğuk zincir uzmanlarının tahmini, pandemiyi bitirmek için dünya genelinde 12 ila 15 milyar arası Kovid-19 aşısına ihtiyacın olduğu yönünde. Günümüzde ise dünya genelinde yıllık olarak 6.4 milyar grip aşısı dağıtılıyor. Uzmanların 2021 yılı için beklentisi, şirketlerin yaklaşık 9 milyar Kovid-19 aşısı üreteceği ve soğuk zincirin halihazırdaki aşı trafiğine ek olarak yeni üretilen aşıların dağıtımını da sağlayacağı düşünceleri üzerinden şekilleniyor.

Soğuk zincir üç temel altyapı unsuru üzerinden yükselir; uçaklar, kamyonlar ve soğuk hava depoları. Altyapının nasıl kurulacağı, aşı üretim yerlerine ve talep noktalarına göre şekillenir. Kovid-19 aşısı, yüksek olasılıkla kamyona nakledilip havalimanına ulaştırılacaktır. Bu aşının değerli ve zamana duyarlı olduğu hesaba katılırsa aşının nakliyatı, hava taşımacılığı ile sağlanacaktır. Aşılar uçaklardan indirildikten sonra kamyonla dağıtım tesislerine taşınmak üzere uygun depolama tesislerine alınacaktır. Aşıların bir kısmı bu tesislerden aşıların yapılacağı sağlık tesislerine gönderilebilir.

MEVCUT SOĞUK HAVA DEPOLARI YETERLİ VE UYGUN DEĞİL

Peki şirketler, sağlık kuruluşları ve hükümetler bu soğuk zincirin genişletilmesi için ne yapabilirler?

İlk adım, aşıların nerede üretileceğini belirlemek olacaktır. Üretim yoğunlukla yurt dışında yapılıyorsa, şirketlerin kendi ülkeleri için nakliye ve başka ülkeler için dağıtımı artıracak kamyon ve uçak kullanması gerekecektir.

Ayrıca hangi Kovid-19 aşısının önce onaylanacağı da belirsizliklerle çevrili. Farklı aşılar, farklı muhafaza etme sıcaklıkları ve farklı kullanım prosedürleri gerektirebilir. Bundan kaynaklı, soğuk zincirdeki personelin her bir aşının nasıl ele alınacağı hakkında farklı bir eğitime ihtiyacı olacaktır.

Önemli bir soru da aşılama merkezlerine teslimatın hangi sıklıkla yapılacağı. Bu, sağlık kuruluşlarının ve hastanelerin soğutma kapasitesine, personel kaynaklarına, aşıların verileceği yerlere ve aşının raf ömrü gibi birçok etkene bağlı olacaktır.

Son olarak, nakliye ve depolama kapasitesinin nasıl geliştirileceğine dair temel bir sorun var. Restoran ve kafelerde kullanılan -25ºC ila -15ºC arası sıcaklığa sahip dondurucular, Pfizer tarafından üretilen aşıyı muhafaza etme konusunda yetersiz kalacaktır, bunun için özel ekipmanlar gerekiyor.

UPS ve DHL dahil olmak üzere birçok lojistik devi, soğuk zincir yönetimi için yeni depolama tesislerine yatırım yapıyorlar. UPS, Louisville, Kentucky ve Hollanda’daki hava merkezlerinin yakınına -80ºC sıcaklığa ulaşabilen 600 dondurucunun bir araya getirildiği dondurucu çiftlikleri oluşturuyor. Her bir dondurucu, 48 bin şişe aşı depolayabilecek ve gerek Pfizer tarafından gerekse Moderna tarafından geliştirilen aşıları düşük sıcaklıklarda muhafaza edebilecek.

Pfizer tarafından geliştirilen aşının ihtiyaç duyduğu düşük sıcaklıkları sağlayabilen dondurucuların kurulması birçok yerde imkansız. Dolayısıyla imkan konusunda kısıtlı olan yerlere düzenli aşı tedariğinin sağlanması gerekiyor. Havalimanları ve lojistik şirketleri şu anda bu ihtiyacı karşılayıp karşılayamayacaklarını değerlendiriyor.

Sonuçlar önümüzdeki günlerde belli olacak. Bunlar büyük sorunlardan ve olası çözüm yöntemlerinden birkaçı ve farklı çözüm senaryoları bulunuyor. ABD hükümetinin Kovid-19 aşısının dağıtımına dahil olması halinde ordunun da aşıların nakledilmesinde yardım etme olasılığı bulunuyor.

ELEKTRİK KESİNTİSİ TÜM ZİNCİRİ KOPARABİLİR

Kesintisiz elektrik, Kovid-19 aşısının dağıtımı için gerekli olan soğuk zincirin devamı için şart. Yangın riskinin elektrik kesintilerine yol açtığı bölgelerde veya elektrik şebekelerinin güvenli olmadığı gelişmekte olan ülkelerde, elektriğin kesilmesi sonucu binlerce aşı bozulabilir. Ek olarak, ilaç nakliyatında sertifikalandırılmış sadece birkaç havalimanının bu tür değerli ve bozulmaya meyilli kargoları kabul etmesi bekleniyor. Bu durum, aşının ulaştırılması açısından darboğazlar yaratabilir. Son olarak, aşıların sevkiyatını sağlayacak uçak sayısı, aşıya olan talebi karşılayamayabilir.

Üretilen her aşı bir hayatın kurtulmasını ve dünyayı normale döndürmeyi sağlayabilir fakat aşıları gereken yerlere ulaştırmak zor bir süreç olacak. Aşı dağıtımı için soğuk zinciri hazırlamak ve güçlendirmek, aşıların bozulmasının engellenmesinde ve dünyanın bu pandemi sürecini daha kolay atlatmasında yardımcı olacaktır.